Wspomnienie pani Janiny - historia życia

Panią Janinę poznałam, kiedy przychodziłam do mojej babci, która w ostatnich kilku latach swojego życia znajdowała się w hospicjum. Kiedy wchodziło się tam, zawsze witał wpierw ten charakterystyczny zapach starości. Nie jest to przyjemny zapach i każdy, kto opiekował się kiedyś starszymi osobami, wie co mam na myśli. Potem korytarz – niektórzy siedzieli patrząc się w dal pustym wzrokiem. Zawsze zastanawiałam się patrząc na te oczy – gdzie jesteś człowieku, gdzie ugrzęzłeś, gdzie zagubiła się Twoja dusza? W jakiś sposób ciągnie mnie do takich zagubionych dusz. Moja babcia też była zagubiona. Mogłam tylko siedzieć obok i trzymać ją za rękę, lub głaskać, z nadzieją, że ten kontakt fizyczny przebija się do jej świata. Siedząc tak milcząca przy jej łóżku zaczęłam rozmawiać z pewną kobietą, która zajmowała łóżko obok. Mimo wieku, a miała 94 lata, była wciąż niezwykle sprawna umysłowo. Uwielbiałam jej słuchać, zwłaszcza prosiłam ją o dzielenie się ze mną historiami jej życia. Robiła to chętnie, ponieważ nigdy nikt nie interesował się jej życiem, a rodzina w ostatnich latach nie traktowała poważnie tego co mówiła. Do dziś jej osoba i jej historia są dla mnie źródłem jakiejś życiowej nadziei. Siedziałam więc koło babci, a słuchałam pani Janiny – bo tak nazywała się ta wyjątkowa osoba.

Moje wspomnienia tych historii dzisiaj nie są świeże i będzie mi trudno je odtworzyć. Nie będę się koncentrowała na historycznej poprawności – ponieważ realia II wojny światowej pozostają zupełnie poza moimi zdolnościami wyobraźni. Raczej chcę pamiętać istotę tego, co mi opowiadała. Dlatego nie będzie tu logiki i porządku historycznego, ani wiernego oddania rzeczywistości wojennej, ani chronologicznego porządku. Podczas rozmowy takie szczegóły nie są istotne i nie chcę się ich trzymać także teraz. Weźcie więc poprawkę, że kiedy piszę „łóżko” w obozie, to chodzi pewnie o drewnianą pryczę, a jeśli coś dzieje się po tym, co było później, to także nie ma znaczenia. Znaczenie ma tylko to, że te wydarzenia miały miejsce naprawdę i składają się na czyjeś konkretne życie, konkretną historię. A kolejność wydarzeń i właściwe słowa opisujące tamtą rzeczywistość nie są w tym momencie istotne.

Jej historia w moich wspomnieniach zaczęła się w dzień wybuchu Powstania Warszawskiego. Pani Janina mieszkała ze swoim jedynym ukochanym synkiem Ignasiem – miał on myślę wtedy ze 3 latka. O mężu nie wspominała, ale przypuszczam, że był on już na wojnie, ponieważ podczas tego wydarzenia go nie było. Tego dnia, a muszę dodać, że nikt nie spodziewał się, ani domyślał się wybuchu, pani Janina wyszła dosłownie na chwilę z domu. Po co? Nie wiem, może poszła do sklepu, może poszła załatwić coś w innym budynku. Wiem tylko, że wyszła dosłownie na chwilę – zamknęła Ignasia  w domu, bo miała za chwilkę wrócić. Jednak nie wróciła. Nieoczekiwanie i nagle wybuchło Powstanie i do domu wrócić już nie mogła. Co więcej, została zaaresztowana i zabrana do obozu – nie wiem gdzie mieścił się ten obóz, pamiętam tylko, że był otoczony drutem kolczastym, że sąsiadował z obozem jeńców ukraińskich oraz, że ludzie będący tam spali na drewnianych pryczach. Nie był to jednak obóz śmierci.

Nie chcę nawet wyobrażać sobie, co tam przeżywała – co może przeżywać matka, która zostawiła syna na chwilę w domu i teraz prawie jest pewna, że nie miał szans przeżyć. Wspomniała na sen, który miała poprzedniej nocy – szła po schodach do góry, a za nią szedł Ignaś. Wokół nich było morze, wielkie i przerażające, aż po horyzont. Pani Janina bała się i uważała na każdy schodek, ponieważ nie umiała pływać. Trzymała Ignasia za rękę, a on szedł za nią. W pewnym momencie Ignaś się poślizgnął i wpadł do wody. Pani Janina nie mogła go ratować, ponieważ nie umiała pływać. Jakże proroczy wydał się jej ten sen, kiedy znalazła się w obozie. Próbowała szukać kogoś, kto mógłby coś wiedzieć o losach jej synka. Któregoś dnia spotkała sąsiadkę, która opowiedziała jej, że jej synek został zabrany z domu przez jej brata, ale wszyscy schowali się w piwnicy i zginęli od bomby, która zmiażdżyła cały dom.
Pani Janina opowiadała mi jak bardzo winiła się za śmierć Ignasia, jak nie potrafiła wybaczyć sobie tego wyjścia, tego, że nie zrozumiała swojego proroczego snu. Miała ogromne pretensje do Boga i Matki Boskiej, ponieważ przy chrzcie oddała w sposób szczególny chłopca opiece Matki Bożej. To doświadczenie spowodowało, że straciła wiarę i odwróciła się od Boga.

Nie wiem jak długo przebywała w tym obozie, wiem jednak, że podczas tego pobytu pracowała u pewnej Niemki, robiła u niej w ogrodzie. Któregoś dnia będąc poza obozem i służąc Niemce znalazła się w dużej grupie ludzi, kiedy w niedużej odległości wybuchła bomba. Straciła przytomność i odzyskała ją dobrych kilka metrów dalej na stole krawca. Okazało się, że wybuch był tak duży, że w pobliskiej pracowni krawieckiej wybiło całe wejście i z dużym rozmachem wrzuciło ją do pomieszczenia. Pamięta, że jak się obudziła, to sądziła, że nie ma nóg, ponieważ ich nie czuła. Na szczęście okazało się, że nogi są i wkrótce odzyskała w nich czucie.

Któregoś wieczora, lub nocy, kiedy leżała na swojej pryczy i płakała za synkiem, usłyszała, że do pomieszczenia wszedł jakiś żołnierz. Nie patrzyła, ponieważ miała głowę ukrytą w rękach, słyszała tylko miarowe stukanie żołnierskich butów o posadzkę. Żołnierz zatrzymał się przy jej łóżku. Nie odwróciła się, aż usłyszała głos tak bardzo jej znany – głos jej własnego brata: „Nie płacz Jaśka. Ignaś żyje”. I tyle. Kątem oka zobaczyła tylko znikającą figurę człowieka w żołnierskim ubraniu – postać jej brata. Pani Janina przerażona, że traci zmysły, zaczęła wypytywać inne osoby, czy nie widziały żołnierza, nikt jednak nie widział. A wydarzenie to zostawiła w swoim sercu – z mieszaniną nadziei w otchłani rozpaczy, i przerażenia, że zaczyna tracić zmysły.

Pod koniec wojny wróciła do Warszawy na gruzy swojego domu. Stała nad gruzowiskiem z nadzieją, że znajdzie choć fragment, jakieś resztki po swoim ukochanym synku. Kiedy tak rozkopywała gruz podeszła do niej dziewczynka, która widocznie pamiętała panią Janinę, mówiąc, że Ignaś żyje i że go widziała. Jak jednak można przyjąć takie słowa małej dziewczynki? Pani Janina dobrotliwie popatrzyła mówiąc: „rozumiem, że widziałaś jakiegoś Ignacego, ale na pewno nie był to mój syn”. Dziewczynka jednak upierała się, że widziała jej Ignasia i że może do niego zaprowadzić. Kobieta, bez nadziei wstała i poprosiła, aby dziewczynka ją zaprowadziła. I zaprowadziła do pewnej rodziny, która podczas powstania przygarnęła chłopca. Pani Janina zobaczyła go. Wychudzonego, kaszlącego, mizernego. Swojego synka.

Brat pani Janiny faktycznie wyciągnął chłopca z mieszkania. Nie wiemy co dalej się z nimi działo, wiadomo tylko, że brat zginął. Być może właśnie w momencie śmierci odwiedził siostrę. Chłopiec został sam. Przeżył, ponieważ przygarnęła go obca rodzina.

Pani Janina pragnęła przeprosić Boga za utratę wiary. Poszła do kościoła, w którym pracował tylko jeden ksiądz. Był to człowiek surowy i oschły i bardzo bała się spowiedzi u niego. Kiedy jednak przyszła dowiedziała się, że ów ksiądz jest chory i nie przyjmuje spowiedzi. Wtedy kątem oka zobaczyła, jak do jednego z konfesjonałów wchodzi jakiś inny ksiądz. Podeszła do niego, przyklęknęła i zamierzała rozpocząć swoją spowiedź, kiedy usłyszała: „Janino, Bóg Ci wybaczył, bardzo Cię kocha”.
Więcej nie zobaczyła tego księdza w tym kościele.

Tymczasem z wojny wrócił mąż. Powrócił żywy! Był jednak ciężko chory, miał gangrenę. Pani Janina opowiadała mi, że nie wpuszczano jej do męża w szpitalu, ponieważ musiał być odizolowany, więc ona z wielkiej tęsknoty przytulała mury szpitalne. Siadała przy budynku i przytulała się do zimnych murów. Jednak w końcu mąż wyzdrowiał i choć amputowano mu nogę – przeżył i mógł wrócić do rodziny. Pamiętam jak pani Janina opowiadała mi, że ciągnęła go jeszcze słabego na sankach do mieszkania. Do mieszkania…oczywiście po wojnie ludzie nie mieli swoich mieszkań. Czasem jak trafili na dobrą wolę odpowiednich osób dostawali jakieś puste mieszkania, które przetrwały znieszczenia. Pani Janina miała wiele szczęścia, choć trudno mówić o szczęściu wiedząc, co wydarzyło się potem. Jednakże mieszkanie dostali. A dostali dzięki temu, że pani Janina poszła się starać o mieszkanie razem z Ignasiem. A człowiek, który rozdysponowywał mieszkania znał Ignasia, ponieważ wcześniej przez jakiś czas przebywał w gronie ukrywających się osób, wśród których był także chłopiec. I tym oto zbiegiem rodzina otrzymała nowy dom.

Wydawać by się mogło, że nic do szczęścia więcej nie było potrzebne. Ale historia potoczyła się inaczej. Jednak wojna zrobiła coś z ludźmi. Także z mężem pani Janiny. Nie trzeba było długo czekać na następną tragedię. Wkrótce mąż pani Janiny poznał kobietę (być może znał ją już wcześniej), w którą chciał zamieszkać. Zwrócił się do pani Janiny, żeby wzięła Ignasia i się wyprowadziła, ponieważ on zamierza mieszkać w ich mieszkaniu z inną kobietą. Trudno zrozumieć i pojąć, co może stać się z człowiekiem podczas wojny. Ale to coś stało się niewątpliwie z mężem pani Janiny. Pani Janina opowiadała mi o swoim przerażeniu i zawodzie, o kolejnym pęknięciu serca. Gdzie ona miała się teraz podziać z małym chłopcem, który wciąż miał słabe płuca i dopiero co wyszedł z zapalenia płuc? Powiedziała mężowi, że gdyby była sama, mogłaby się wyprowadzić, ale z dzieckiem, gdzie ona się podzieje? W odpowiedzi na to mąż pani Janiny wywiózł chłopca bez jej wiedzy i zgody gdzieś w Polskę.

Ledwo odzyskany syn teraz znów został zabrany. Myślę, że tego nie można sobie w żaden sposób wyobrazić. Historia już nie raz nam pokazała, że duchowa śmierć człowieka może doprowadzić do takiego zła, jakiego nigdy nikt nie byłby w stanie sobie wyobrazić. Pani Janina straciła nadzieję.
Któregoś dnia połknęła dużą dawkę leków i położyła się.

Tego samego dnia matka pani Janiny weszła do Warszawy po 6 dniach marszu. Niosła ze sobą chleb, który chciała przekazać córce. Znalazła nieprzytomną córkę na łóżku.
Kiedy pani Janina odzyskała przytomność w szpitalu pochylała się nad nią siostra zakonna. Pierwsze słowa jakie usłyszała to „jak Pani mogła zrobić coś takiego?! Jak można?!” i te chłodne słowa uderzyły ją. Obudziła się, ale nie miała po co żyć. Ponownie straciła przytomność.

Wtedy siostra męża namówiła go, żeby jednak przywiózł chłopca. Naciski musiały być duże, bo człowiek ten w końcu przywiózł chłopca.
W szpitalu, już po odzyskaniu świadomości, pani Janina była doglądana przez pewną młodą lekarkę. Ta kobieta okazała jej wiele zrozumienia i miłości. Kiedy przy łóżku znów pojawiła się wspomniana wcześniej siostra zakonna, lekarka ta powiedziała do niej: „Pani tego nie rozumie, ponieważ nie ma Pani dzieci”. Z każdym gestem miłości, którą okazywała pani Janinie lekarka, wracało do serca pani Janiny życie. Po latach wspomniała, że miłość tej kobiety dała się siłę, żeby wrócić do życia. Stanowiła zaczątek nadziei.

Małżonkowie rozstali się. Mąż zamieszkał z kobietą. Pani Janina została z Ignasiem. Ignacy stał się mężczyzną. Pani Janina pokazywała mi piękne fotografie tego przystojnego mężczyzny. Nie pamiętam już, kim stał się on będąc dorosłym. Wiem tylko, że pokochał i poślubił kobietę, którą zresztą poznałam podczas odwiedzin pani Janiny. Ignacy jednak w młodym wieku zmarł – na raka przewodu pokarmowego. W ostatnich miesiącach otrzymywał silne dawki leków przeciwbólowych.

Na pogrzeb przyjechała rodzina. Sama pani Janina nie mogła już w nim uczestniczyć. Miała poważne problemy z chodzeniem. Fakt, że nie mogła osobiście pożegnać swojego syna, był dla niej bolesny. Po pogrzebie rodzina przyjechała do niej, aby złożyć kondolencje. W pewnym momencie pani Janina zobaczyła w swoim pokoju trumnę z ciałem Ignasia. Mogła dokładnie zobaczyć jak wygląda, w co jest ubrany i jak wygląda jego trumna. Zaskoczona tym zjawiskiem zaczęła pytać zgromadzone osoby, czy coś widziały. Nikt nic nie widział, i mimo że pani Janina znała szczegóły wyglądu swojego syna, rodzina coraz bardziej zamykała się na dziwne opowieści starszej kobiety. Wśród rodziny nikt już jej nie słuchał, ani tym bardziej nie wierzył. Także synowa.

Historia życia tej kobiety zawierała w sobie jeszcze wiele zdarzeń, których nie opisałam. Raz mąż uratował ją podczas łapanki kobiet dla Niemców, kiedy została wytypowana, mąż podał jej swoje kule i kazał podwinąć nogę. Wtedy pani Janina wystawiła do przodu swojego „kikuta” i uniknęła branki.
Innym razem uniknęła śmierci. W Warszawie bieda i trudne warunki stanowiły pożywkę dla rozwijania się przestępczości, coś na kształt dzisiejszych mafii– brudnych interesów. Często konflikty, bądź nie wywiązywanie się z obietnic były rozwiązywane bardzo prosto – strzałem w głowę (nie musze dopowiadać, że to Polak Polakowi). Pewnego razu pani Janina została przez takich „likwidatorów” wzięta za kogoś innego, kogo szukali. Kiedy wychodziła z domu podbiegli do niej, przewrócili ją i wycelowali w głowę. Kula lekko zraniła skroń. W tym momencie z okna wychylił się mąż pani Janiny, a zabójcy uciekli.

Było także wiele innych cudownych ocaleń w życiu pani Janiny. I w tym wszystkim wielkie cierpienia. Niezrozumienie, samotność, izolacja. A jej serce pozostało żywe. To był wspaniały człowiek. Wierzę, że od wielu osób, które teraz siedziały, lub leżały w hospicjum, mogłam usłyszeć wielkie historie. Nawet jeśli nie były chwalebne. Jak teraz podchodzę do starszych ludzi, patrzę im w oczy i myślę, jaką historię życia kryją. Mam także nadzieję, że w niebie znalazł się mąż pani Janiny. Że jeśli nie zdążył otworzyć oczu za życia, zobaczył to po śmierci.

Przy łóżku pani Janiny w hospicjum stała metalowa ikonka Matki Bożej Licheńskiej. W tamtym czasie zwróciłam na nią szczególną uwagę – ponieważ oddawałam swoje cierpienia i nadzieje na wyzdrowienie właśnie tej Matce. Jednocześnie pamiętam swoje rozmowy z panią Janiną o śmierci. Nie bała się jej. Choć żal jej było tego, czego za życia nie doświadczyła. Któregoś razu poprosiłam ją, żeby, kiedy ja umrę, przyszła po mnie, wyszła po mnie. Mówiłam jej o swoim lęku przed śmiercią, o swoim cierpieniu i prosiłam, żeby mi obiecała, że będzie o mnie pamiętać. Wierzę, że ona właśnie będzie wśród tych, którzy po mnie wyjdą..

28 czerwca 2006 roku szłam do hospicjum odwiedzić już tylko panią Janinę. Moja babcia zmarła wcześniej. Jednak tego dnia jej łóżko stało puste i zaścielone…

Jedyne co zostało na szafce obok łóżka to metalowa Matka Boska Licheńska. Stoi  zawsze koło mojego łóżka. I za nią pani Janino i za wszystko, czym się ze mną podzieliłaś, dziękuję.

Dziś odwiedzam ich na cmentarzu powązkowskim. Leżą w jednym grobie i wierzę, że są w jednym Niebie. Stojąc nad mogiłą przypominam sobie jej twarz, jej uśmiech i jej głos. Z każdym rokiem coraz trudniej z pamięcią, ale w moim sercu żyją też jej historie, jej doświadczenia.